1. Tôi về căn bản là người thực tế và thiên về triết lý hơn là cảm xúc. Đọc thơ dĩ nhiên là có thích thú. Tôi cũng thấy đọc thơ có ích lợi, cũng như nghe nhạc, đọc sách. Tất nhiên, tôi không có ý định nói đến các ích lợi như dùng làm công cụ giải trí, giao lưu hay để tiếp cận các bà, các cô thích sụt sịt.
2. Các chương trình đào tạo elite cả Đông-Tây, Kim-Cổ đều có dạy thơ. Điều đó chứng tỏ đọc-học Thơ có lợi cho trí tuệ. Tuy nhiên, không phải nhồi nhét bất cứ thơ ca hò vè tục ngữ nào, và đơn thuần nuốt chửng thuộc lòng là sẽ có hiệu quả, bổ trí não. Không phải cứ để xã hội nhồi cho thơ nào thì nuốt thơ ấy như nhồi vịt vỗ béo, thì đều tốt. Trong hoàn cảnh dạy Thơ ở trường phổ thông từ nửa thế kỷ nay và việc tôn vinh Thơ trong xã hội đều có đang vấn đề. Việc thưởng thức Thơ thụ động, vô cảm hoặc vay mượn cảm xúc, chúng ta cần phải biết cách bổ khuyết. Nếu đã quá muộn cho bản thân thì hãy cố gắng vì thế hệ sau.
3. Trước hết Thơ cũng như Nhạc, quan trọng nhất là mỹ cảm. Mỹ cảm hình thành do tác phẩm và khiếu thẩm mĩ (gout) của chính bạn. Gọi là “khiếu” nhưng đây là năng lực hình thành trong quá trình tiếp thu cái đẹp, tất nhiên cũng có phần tố chất, tạm coi là phúc đức. Nếu bạn có lỗ tai trâu, đương nhiên có nghe nhạc Beethoven suốt ngày, tôi ngờ việc có thể hình thành năng lực thẩm mĩ tử tế. Tương tự, dù bạn có tai của Bá Nha, nhưng mỗi khi khen bài giảng của GS Hoàng Chí Bảo, bạn được thưởng kẹo, mỗi khi khen nhạc Chung Tử Kỳ lĩnh một cái tát, nếu bạn vẫn giữ được năng lực thẩm mĩ sau vài chục năm, tôi sẽ cho bạn là siêu nhân. Dù bạn làm nghề gì, gout là cái quyết định tài năng của bạn. Nếu bạn dốt Toán hay tiếng Anh, và nếu bạn có thể kiên nhẫn, chắc chắn ai đó sẽ có thể giúp bạn cải thiện. Nếu bạn có gout tồi, đó sẽ là tuyệt vọng. Một GS một năm công bố hàng loạt công trình na ná nhau không thể nói là dốt, mà năng lực thẩm mĩ có vấn để. Cho dù có được tung hô, tôn vinh thế nào, rồi sẽ chẳng đi đến đâu hay giá trị nào đáng kể cả. Not even wrong.
4. Thơ rèn luyện năng lực thẩm mĩ tốt nhất NẾU ... chúng ta đọc thơ đúng cách. Thế nào là đúng cách? Chắc nhiều người sẽ nói tôi muốn áp đặt cách đọc thơ. Mỗi người một cách, chắc gì năng lực thẩm mĩ của tôi có gì hay có gì hơn người. Điều đó đúng, năng lực thẩm mĩ không ai giống ai và không phân định lượng hơn kém như điểm số. Tuy vậy, vẫn có những tiêu chuẩn nhất định. Nghệ thuật luôn gắn liền với khuôn khổ. Đôi khi nghệ thuật phá khuôn khổ để tiến lên. Nhưng nghệ thuật tồn tại được là nhờ sự đấu tranh giữa khuôn khổ và nội dung. Bạn tự do lựa chọn thật, nhưng phải sinh được mĩ cảm. Và mĩ cảm đó phải phù hợp với con người thực của bạn. Xã Xệ, Lý Toét nghe nhạc giao hưởng, mặc complet không thể là mĩ cảm lành mạnh.
5. Để có mĩ cảm và phân biệt thơ với vè, cần nắm được thi tứ. Và cố nhiên chỉ nên đọc các loại thơ thực sự có thi tứ. Do phương tiện biểu đạt của Thơ rất hạn chế nên thi tứ là một ngụ ý ẩn náu trong ngôn từ, không thể cắt nghĩa tường minh mà phụ thuộc vào vốn văn hoá và trải nghiệm về Thơ tạo thành. Thi tứ giống như một bức tranh hoặc giống một làn điệu nhạc, diễn tả một ý tưởng, hình ảnh hoặc cảm xúc có sức gợi mở và liên tưởng. Gợi mở và liên tưởng càng đa dạng, càng lớn thì giá trị càng cao. Như vậy Thơ chuyển qua Ấn tượng và Tượng trưng là tất yếu, khi các hình ảnh tả cảnh, tả tình của thơ Lãng mạn đã khai thác hết uy lực trở nên sáo mòn. Bấy giờ Thơ sẽ trở nên nhàm chán như một ván bài domino, vần điệu và nội dung đều bị tất định đến mức không còn chỗ để người đọc có thể sáng tạo ra mĩ cảm. Như vậy, nếu thơ chỉ có ấn tượng tinh tế (không đơn giản) hoặc tổ hợp độc đáo của các biểu tượng sức gợi mở sẽ lớn hơn nhiều. Khi đó thi tứ không phải là một mệnh đề, cho dù là một minh triết. Cần phân biệt thi tứ với đại ý, là cái xác định tường minh và không có sức gợi mở. Nói về đại ý của bài thơ thì cũng như mô tả sức cháy của một cây dương cầm khi đem đốt.
6. Tìm thi tứ của bài thơ là một quá trình ngược với quá trình sáng tác từ ý thơ mà viết thành bài thơ, hay từ bố cục phác thảo tạo nên bức tranh. Mỗi nét phất, mỗi mảng, mỗi màu đều có chủ ý, thì mỗi từ, nhịp điệu, hình ảnh, âm điệu đều có chủ đích. Vì vậy, bên cạnh việc tương thông tức thời, bắt được “tần số” của bài thơ, việc giải mã tìm thi tứ rất quan trọng. Chính đây là lợi ích của việc đọc thơ. Đọc được văn bản hoặc đọc được ngôn ngữ cơ thể, có đem lại nhiều yếu tố thuận lợi hơn nhưng điều quan trọng vẫn phải nắm bắt được ý sau câu chữ. Toàn bộ nhận thức của con người hơn kém nhau chỉ ở đọc. Đọc là lấy được thông tin cần thiết dựa trên dữ liệu đã có.
7.Theo nghĩa như vậy, có thể là do may mắn ngẫu nhiên, thơ Đường thực sự là ấn tượng và tượng trưng, có khả năng gợi mở nhiều nhất. Ngô Tùng Phong nói ngôn ngữ Trung là văn khiêu ý. Khiêu ý không tốt cho truyền đạt, mô tả chính xác nhưng cực hay cho Thơ. Tôi thấy đọc thơ Đường cực kỳ bổ ích.
8. Đọc thơ nói chung có lợi cho việc mở rộng từ vựng và rèn luyện tư duy. Dạy Thơ Việt rất kém, không phải do số lượng thơ ít ỏi, mà chưa dạy cách đọc Thơ. Nếu đọc thơ tốt, bạn sẽ đọc kinh, sách triết học dễ dàng.
