Ngã học dịch [5] Hệ từ truyện. Quyển Thượng. Chương 1. Tiết 8

Nguyên văn
易 簡，而 天 下 之 理 得 矣；天 下 之 理 得，而 成 位 乎 其 中 矣。

Phiên âm Hán Việt
8. Dị giản nhi thiên hạ chi lí đắc hĩ, thiên hạ chi lý đắc, nhi thành vị hồ kì trung hĩ.

Dịch và giải thích của Nguyễn Hiến Lê: 

   Có đức “dị” (của Càn), có đức “giản” (của Khôn) thế là nắm được đạo lý trong thiên hạ rồi; nắm được đạo lý trong thiên hạ, thế là có được cái địa vị ở giữa trời và đất (cùng với trời đất thành ba ngôi: tam tài: trời, người, đất, tham dự được với trời đất.
Chú thích: thành vị hồ kỳ trung, R. Wilhelm dịch là “sự toàn thiện ở trong đó” tức đạt được sự toàn thiện. J.Legge, trong The I ching. Theo Chu Hi, dịch như chúng tôi.

Đọc văn

   Câu này chỉ khó nhất là "hồ kì trung". Cách dịch của cụ Nguyễn Hiến Lê đoạn này nói là theo Chu Hi, khác với các dịch giả khác. Tuy nhiên cụ cũng hơi tán rộng một chút thành chữ nhân trong tam tài. Ở đây chúng tôi dịch theo án tại hồ sơ rồi luận nghĩa sau. "kỳ trung" là chính giữa của nó. 

Dịch văn:

    Dung Dị -Giản tiện thì nắm được cái lý của thiên hạ, được cái lý của thiên hạ, thì phải chăng đã chiếm được vị trí chính giữa của thiên hạ.

Lời bình của Lệnh Lỗi Dương

    Đây là câu luận nói về ý nghĩa cuối cùng của Dịch: Làm mọi sự giản đơn, để nắm được cái lý của thiên hạ và chiếm được vị trí trung tâm (đóng vai trò phân xử đánh giá đúng sai, lành dữ). Vậy cái lý của thiên hạ là gì. Theo nghĩa ngày nay, chân lý vận động, điều đúng hôm nay, chưa chắc đúng ngày mai, điều đúng hôm qua, hôm nay không còn đúng. Không có chân lý tuyệt đối đúng trong vận động xã hội, tách rời đám đông. Nhưng đám đông khốn cùng, không có tài nguyên, quyền lực chắc chắn là không được có chân lý. Chân lý được xác định bởi sự cân bằng giữa thân thiện đồng thuận - tiên phong, áp đặt.

    Ví như các cuộc cách mạng hay các cuộc tranh cử, bao giờ cũng quá khích khi vận động, khi thành công bao giờ cũng điều chỉnh quan điểm vào chiếm trung, làm nhiều người có tâm lý bị phản bội đó là vì không hiểu lẽ dịch. Vì khi các anh ủng hộ tôi giành vị trí tối cao, quan điểm của tôi chỉ là quan điểm của một phái. Khi tôi được vị trí tối cao, quan điểm của tôi phải là của toàn thể xã hội. Tôi không còn là công cụ của các anh, tôi là chúa tể của xã hội, phải move to the center.