The song by Phu Quang, Singer: Bang Kieu
Chapter 1.Prelude
1. The scent of night
2. Dating place
3.Empty road
4. Sad eyes
Chapter 2. Nostalgia
5. Childhood
Forewords:
As we grow up, one day the first love knocks on the door. Hanoian street was peaceful in a old year's summer afternoon. The sunlight just dimmed away in the shadow of the old ivy, with unforgettable scent, when we had the first dating. The ringing laughter of the girl suddenly ended, when the couple stared at each other with a strange look. The first kiss is premature like the fruits picked early on the trees of Hanoi. But it is sweet until now. We still listened to the guitar melody played by a blind musician of Hanoian streets. My soul is blue and full of the blue color of the hanoian night sky.
Chúng ta đều lớn lên, rồi sẽ có một ngày tình đầu đến gõ cửa. Phố phường Hà Nội êm đềm trong một chiều mùa hạ năm nào. Nắng vừa chợt tắt trong một góc vườn dưới giàn hoa thiên lý đang tỏa hương ngất ngây. Tiếng cười lanh lảnh của người thiếu nữ chợt tắt, khi ánh mắt của họ chợtt thảng thốt, sững sờ. Cái hôn đầu tiên vụng dại còn xanh, như thuở trèo me trèo sấu ngắt quả trộm trên cành, chia nhau vội vã. Nhưng vị ngọt vẫn say đến bây giờ. Anh và em vẫn còn nghe lại được giai điệu guitar cũ của người nhạc sĩ mù ở phố phường Hà Nội xưa. Tâm hồn anh vẫn còn choáng ngợp nỗi buồn và màu tím xa xưa của bầu trời đêm Hà Nội.
6. The first love *
I still retain you
Under the shadow of the old ivy
The aroma of the first dating
The first love is sweet ecstatically
Even the kisses do not have maturity
Like the fruits picked in hurry
I still retain you
In the moment your laughter suddenly ended
In a secluded wild garden, where we meet
In the late afternoon sunlight
The joyful summer day
Had faded away
I still retain you
In the guitar melody
Telling stories about you and me
One time for us
The capital night
Blue outside and inside ...
Original text
6. Tình đầu *
Ta còn em giàn thiên lý,
Năm xưa
Thơm mùi hò hẹn
Cuộc tình đầu ngọt lịm.
Những nụ hôn xanh ngắt trên cành...
Ta còn em chuỗi cười vừa dứt.
Nắng chiều vàng ngọn cỏ
Vườn hoang
Ngày cũ vui tàn theo mùa hạ...
Ta còn em tiếng ghita
Bập bùng tự sự
Đêm kinh kỳ một thuở
Xanh lơ...
Thứ Năm, 13 tháng 10, 2016
Thứ Bảy, 8 tháng 10, 2016
Thứ Bảy, 1 tháng 10, 2016
Ngã học Dịch [8] Hệ Từ, Thượng Thiên, Chương 3
Nguyên văn:
彖 者，言 乎 象 者 也。爻 者，言 乎 變 者 也。
吉 凶 者，言 乎 其 失 得 也。悔 吝 者，言 乎 其 小 疵 也。無 咎 者，善 補 過也。
是 故，列 貴 賤 者 存 乎 位。齊 小 大 者，存 乎 卦。辯 吉 凶 者，存 乎 辭。
懮 悔 吝 者，存 乎 介。震 無 咎 者，存 乎 悔。
是 故，卦 有 小 大，辭 有 險 易。辭 也 者，各 指 其 所 之。
Phiên âm Hán Việt
Thoán giả, ngôn hồ tượng giả dã. Hào giả, ngôn hồ biến giả dã.
Cát hung giả, ngôn hồ kỳ thất đắc dã. Hối lận giả, ngôn hồ kỳ tiểu tỳ dã. Vô cữu giả, thiện bổ quá dã.
Thị cố, liệt quý tiện giả tồn hồ vị. Tề tiểu đại giả, tồn hồ quái. Biện cát hung giả, tồn hồ từ.
Ưu hối lận giả, tồn hồ giới. Chấn vô cữu giả, tồn hồ hối.
Thị cố, quái hữu tiểu đại, từ hữu hiểm dịch. Từ dã giả, các chỉ kỳ sở chi.
Dịch văn
Thoán nói về tượng. Hào nói về biến hóa.
Cát hung nói về được mất. Hối hận nói về thiếu sót. Gắng bù lỗi thì được vô tội.
Vì thế, giữ vị trí của hào để xếp quý tiện, giữ quẻ để sắp đặt lớn nhỏ.
Lo hối hận, giữ được giới luật, làm phấn chấn sự vô tội, phải giữ sự ăn năn.
Vì thế, quẻ có lớn nhỏ, lời có hung hiểm hay bình an, đều hướng tới điều đó
Lời bình của Lệnh Lỗi Dương
Điểm căn bản của Dịch học là dựa trên khái niệm "tượng" để tìm một lời giải đoán. Cũng giống như phương pháp phân tích khoa học của phương Tây từ dữ liệu đầu vào đưa ra kết luận đầu ra. Cũng là một mối quan hệ nhân quả. Trong một quẻ lại nói về từng hào, là các biến thể khác nhau nhưng có liên quan theo một quy luật nào đó.
Mục tiêu của Dịch là nói về được mất và đưa ra khuyến nghị về cách hành xử. Dịch không đưa ra cách hành xử tuyệt đối. Con người sinh ra ở đời không ai không có lỗi. Gọi là vô tội tức là biết ăn năn mà sửa lỗi mà thôi.
Giới luật chính là biết phân biệt thiện ác ngay cả khi ở ranh giới sai một ly thiện trở thành ác, hoặc ác trở thành thiện. Muốn giữ được giới luật phải biết lo mà hối cải. Vì vậy, quẻ có lớn nhỏ, lời từ đều hướng tới nguy hay an.
Ở đây người học Dịch nảy sinh băn khoăn nghi hoặc, trong một sự kiện có vô vàn "tượng" là sao tóm gọn được về một quẻ. Dường như ở đây Dịch đã giả thiết có tâm lý của người xem quẻ (và người được xem) xen vào. Quẻ có liên hệ tới hai tâm lý đó mà được chọn. Biến của hào là liên tục nên có thể hiểu được phương pháp của Dịch, dựa trên biến hóa tuần tự. Hạ không thể sang Đông nếu không qua Thu. Đang đêm phải qua bình minh mới tới được chính ngọ. Đó là khách quan. Tuy vậy, luận đoán tốt xấu cũng phải dựa trên yếu tố tâm lý và chủ quan mà thôi. Từ tượng vốn đã có yếu tố tâm lý, nên lời giải đoán cũng phụ thuộc tâm lý là lẽ đương nhiên.
Mối quan hệ giữa tâm lý chủ quan và luận đoán gắn liền với các sự kiện khách quan là một điều huyền bí đối với tư duy khoa học và đối với đa số người học ngày nay.
Điều đó là điểm tồn nghi. Không biết nghi ngờ chẳng thà đừng đọc sách. Nhưng phải cởi mở cho dù mâu thuẫn với điều mình đã biết. Dù sao suy đoán của Dịch tuyệt đối chỉ là xác suất, để dần bù đắp dần dần những chỗ sai như nội dung của chương này.
彖 者，言 乎 象 者 也。爻 者，言 乎 變 者 也。
吉 凶 者，言 乎 其 失 得 也。悔 吝 者，言 乎 其 小 疵 也。無 咎 者，善 補 過也。
是 故，列 貴 賤 者 存 乎 位。齊 小 大 者，存 乎 卦。辯 吉 凶 者，存 乎 辭。
懮 悔 吝 者，存 乎 介。震 無 咎 者，存 乎 悔。
是 故，卦 有 小 大，辭 有 險 易。辭 也 者，各 指 其 所 之。
Phiên âm Hán Việt
Thoán giả, ngôn hồ tượng giả dã. Hào giả, ngôn hồ biến giả dã.
Cát hung giả, ngôn hồ kỳ thất đắc dã. Hối lận giả, ngôn hồ kỳ tiểu tỳ dã. Vô cữu giả, thiện bổ quá dã.
Thị cố, liệt quý tiện giả tồn hồ vị. Tề tiểu đại giả, tồn hồ quái. Biện cát hung giả, tồn hồ từ.
Ưu hối lận giả, tồn hồ giới. Chấn vô cữu giả, tồn hồ hối.
Thị cố, quái hữu tiểu đại, từ hữu hiểm dịch. Từ dã giả, các chỉ kỳ sở chi.
Dịch văn
Thoán nói về tượng. Hào nói về biến hóa.
Cát hung nói về được mất. Hối hận nói về thiếu sót. Gắng bù lỗi thì được vô tội.
Vì thế, giữ vị trí của hào để xếp quý tiện, giữ quẻ để sắp đặt lớn nhỏ.
Lo hối hận, giữ được giới luật, làm phấn chấn sự vô tội, phải giữ sự ăn năn.
Vì thế, quẻ có lớn nhỏ, lời có hung hiểm hay bình an, đều hướng tới điều đó
Lời bình của Lệnh Lỗi Dương
Điểm căn bản của Dịch học là dựa trên khái niệm "tượng" để tìm một lời giải đoán. Cũng giống như phương pháp phân tích khoa học của phương Tây từ dữ liệu đầu vào đưa ra kết luận đầu ra. Cũng là một mối quan hệ nhân quả. Trong một quẻ lại nói về từng hào, là các biến thể khác nhau nhưng có liên quan theo một quy luật nào đó.
Mục tiêu của Dịch là nói về được mất và đưa ra khuyến nghị về cách hành xử. Dịch không đưa ra cách hành xử tuyệt đối. Con người sinh ra ở đời không ai không có lỗi. Gọi là vô tội tức là biết ăn năn mà sửa lỗi mà thôi.
Giới luật chính là biết phân biệt thiện ác ngay cả khi ở ranh giới sai một ly thiện trở thành ác, hoặc ác trở thành thiện. Muốn giữ được giới luật phải biết lo mà hối cải. Vì vậy, quẻ có lớn nhỏ, lời từ đều hướng tới nguy hay an.
Ở đây người học Dịch nảy sinh băn khoăn nghi hoặc, trong một sự kiện có vô vàn "tượng" là sao tóm gọn được về một quẻ. Dường như ở đây Dịch đã giả thiết có tâm lý của người xem quẻ (và người được xem) xen vào. Quẻ có liên hệ tới hai tâm lý đó mà được chọn. Biến của hào là liên tục nên có thể hiểu được phương pháp của Dịch, dựa trên biến hóa tuần tự. Hạ không thể sang Đông nếu không qua Thu. Đang đêm phải qua bình minh mới tới được chính ngọ. Đó là khách quan. Tuy vậy, luận đoán tốt xấu cũng phải dựa trên yếu tố tâm lý và chủ quan mà thôi. Từ tượng vốn đã có yếu tố tâm lý, nên lời giải đoán cũng phụ thuộc tâm lý là lẽ đương nhiên.
Mối quan hệ giữa tâm lý chủ quan và luận đoán gắn liền với các sự kiện khách quan là một điều huyền bí đối với tư duy khoa học và đối với đa số người học ngày nay.
Điều đó là điểm tồn nghi. Không biết nghi ngờ chẳng thà đừng đọc sách. Nhưng phải cởi mở cho dù mâu thuẫn với điều mình đã biết. Dù sao suy đoán của Dịch tuyệt đối chỉ là xác suất, để dần bù đắp dần dần những chỗ sai như nội dung của chương này.
Thứ Sáu, 30 tháng 9, 2016
LÝ THUYẾT CARTAN-EINSTEIN VÀ CUỘC PHIÊU LƯU ĐANG TIẾP DIỄN CỦA HÌNH HỌC.
Đa số chúng ta đều nghĩ đơn giản rằng, hình học phẳng là hình học Euclide, khi không gian không phẳng chỉ việc dùng hình học Riemann có từ thế kỷ 19. Thế là xong. Người biết nhiều hơn có thể nói, hình học Riemman áp dụng cho không thời gian chính là lý thuyết tương đối Einstein. Tia sáng bị bẻ cong, dịch chuyển đỏ, điểm cận nhật của sao Thủy, vũ trụ dãn nở, bức xạ Hawking, lỗ đen, định lý kỳ dị, vướng víu lượng tử, vũ trụ dãn nở, vật chất tối, lạm phát, đối ngẫu,...đều phù hợp với hình học Riemman. Nếu muốn tổng quát hơn có thể xét tới hình học không giao hoán. Mọi việc đã có những cái đầu lớn như Witten lo, muốn biết thì phải đọc hàng tạ sách, mọi sự đều có lời giải trong đó.
Thực ra, không phải vậy. Ở đây tôi sẽ chỉ ra một số vấn đề, chúng ta có thể hiểu, suy nghĩ, thậm chí có thể nghiên cứu mà chưa cần đọc hàng tạ sách, và tạ sách đó cũng chưa biết tới lời giải đáp. Hình học và vật lý vẫn đang tiếp tục phiêu lưu, rẽ dọc rẽ ngang.
Chúng ta đều biết không gian Euclide, bình phương khoảng cách giữa hai điểm bất kỳ có thể tính bằng cách lấy tổng bình phương của các hiệu của mỗi tọa độ. Người ta gọi đây là công thức Descartes, là tổng quát hóa nhiều chiều của công thức Pythagoras. Trong không gian Euclide, có thể có các mặt cong, khoảng cách giữa hai điểm bất kỳ trên các mặt cong không thể dùng công thức Descartes mà phải dùng một đại lượng phụ thuộc vào từng điểm của mặt cong gọi là metric. Metric thay đổi là do tính cong của mặt cong đó quyết định. Ý tưởng bản thân các không gian có thể bị cong đi mà không nhất thiết phải nhúng vào một không gian phẳng nào có số chiều lớn hơn, đã được chín muồi bởi Bolyai-Lobachevsky-Gauss, qua việc xét lại định đề 5 của hình học Euclide. Tuy nhiên, việc xây dựng hình học đầy đủ chỉ được thực hiện bởi Riemann. Riemann xây dựng hình học mang tên ông chỉ dựa trên metric và độ cong, không biết tới khái niệm "liên thông".
Hình thức luận về hình học Riemann của Levi-Civita dựa trên đối tượng hình học cơ bản là "liên thông". Một cách trực giác, "liên thông" đo độ lệch khi chuyển động trên một mặt không phẳng, giống như khi rơi vào ổ gà, chúng ta sẽ bị xóc và nghiêng ngả. "Liên thông" tồn tại, nên không thời gian có độ cong. Độ cong được xác định hoàn toàn nếu ta biết "liên thông". Trong trường hợp liên thông thỏa mãn điều kiện Levi-Civita, nó sẽ được biểu diễn qua metric. Các công thức khá phức tạp và rối rắm, nhưng logic thì giản đơn và trực giác. Vào thời điểm 1915, đó là toàn bộ hình học Riemann mà chúng ta biết. Cũng may, kiến thức vật lý của chúng ta mới chỉ đến đó. Chúng ta chưa biết đến spin, chưa biết các biểu diễn của nhóm Poincaré và nhiều thứ khác. Hình học Riemann chỉ đặc trưng bằng độ cong là đủ để mô tả các hiện tượng vật chất đã biết vào lúc đó.
Năm 1921, Cartan phát hiện ra rằng các đa tạp cong cũng có thể có độ xoắn. Điều mà các nhà toán học phải mất hàng chục năm mới nhận ra, chỉ là một quan sát đơn giản của các bà nội trợ, quen giặt thảm, chăn, nệm. Khi đó liên thông không thỏa mãn điều kiện Levi-Civita. Không chỉ có những tính chất mới, hình học của Cartan còn giải quyết những điểm không phù hợp của hình học Levi-Civita. Cartan mất khá nhiều thời gian để xây dựng hình học Riemann tổng quát theo ngôn ngữ của các nhà vật lý. Các phương trình cấu trúc của ông cuối cùng cũng được viết dưới dạng hiệp biến Lorentz và theo quy ước Einstein. Giữa Cartan và Einstein đã có nhiều trao đổi về hình thức luận này. Mặc dù Einstein không chấp nhận hình học mới với độ xoắn, Cartan cũng đã thông báo cho Einstein biết về các phương trình cấu trúc dưới dạng hiệp biến. Cartan cũng phát hiện ra khi có độ xoắn, vật chất sẽ có moment quay. Tuy nhiên, Cartan đã có một lỗi khiến cho ông không tiếp tục việc hoàn thiện lý thuyết hấp dẫn có xoắn. Ông không chứng minh mà viết định luật bảo toàn năng xung lượng dưới dạng gradient của tensor năng xung lượng bằng 0. Trong các lý thuyết cổ điển và lý thuyết tương đối của Einstein định luật bảo toàn năng xung lượng được mô tả bằng gradient của tensor năng xung lượng triệt tiêu theo định lý Noether. Tuy nhiên, trong hình học có độ xoắn của Cartan, điều đó không còn đúng. Hệ thức này dẫn tới một hạn chế lý thuyết không phù hợp với thực tế. Điều đó làm Cartan đầu hàng, và nghĩ rằng tự nhiên không tuân theo hình học rất đẹp của ông.
Năm 1926, Uhlenbeck tìm ra spin của electron. Tới những năm 1960, Sciema và Kibble đã áp dụng lại hình học của Cartan cho lý thuyết hấp dẫn. Penrose đã nhận thấy khi vật chất có spin, torsion sẽ xuất hiện trong lý thuyết sau một vài biến đổi. Các lý thuyết nhiều chiều, siêu hấp dẫn đều xây dựng trên cơ sở các phương trình cấu trúc của Cartan.Hình học Riemann không giao hoán của tôi cũng xây dựng trên cơ sở hình thức luận Cartan. Các nhà vật lý chất rắn cũng phát hiện ra độ xoắn mô tả biến dạng của tinh thể. Điều quan trọng là độ xoắn sẽ thay đổi vật lý trong một khoảng cách bé hơn bán kính Cartan. Khi đó sẽ xuất hiện một lực Coriolis. Chính nhờ lực này, sẽ tồn tại các nghiệm không có kỳ dị, thay thế các lỗ đen. Ở khoảng cách lớn hơn, lý thuyết Cartan-Einstein cho các kết quả trùng nhau. Ở khoảng cách vũ trụ, lý thuyết Cartan-Einstein sẽ có một số hệ quả khác lý thuyết Einstein.
Một nhà vật lý Việt Nam là Đàm Thanh Sơn cũng đã ứng dụng lý thuyết Cartan-Einstein vào việc giải quyết một số vấn đề trong hiệu ứng Hall lượng tử. Việc xuất hiện độ xoắn sẽ giải quyết một số vướng mắc trong lý thuyết này. Điểm độc đáo và đẹp đẽ tới không ngờ, là lý thuyết hình học Cartan, vốn là xa xỉ ngya cả đối với các nhà lý thuyết năng lượng cao lại đột ngột có một ứng dụng trong các hệ vật rắn năng lượng thấp. Năm 1995, tôi cũng có một ý tưởng táo bạo tương tự khi áp dụng hình học không giao hoán vào hệ Hall lượng tử, nhưng chưa có hiệu ứng hấp dẫn và cũng chỉ dừng ở việc thu được một số lý thuyết đã có chứ chưa đưa được một bức tranh mới và toàn diện như hình học Cartan của Đàm Thanh Sơn.
Đối với tôi, lý thuyết Cartan-Einstein có bậc phi tuyến thấp hơn có thể là con đường dễ dàng hơn dẫn tới hấp dẫn lượng tử. Chẳng hạn, khi liên thông bằng không, độ cong cũng bằng không, độ xoắn vẫn tồn tại. Phương trình chuyển động cho trường hấp dẫn khi đó chính là phương trình Maxwell, lý thuyết hiển nhiên lượng tử hóa được. Một lý thuyết hỗn hợp độ cong và độ xoắn, có thể lượng tử hóa với các hệ quả của nó đang trong quá trình xây dựng.
Một điểm thú vị là độ xoắn làm thay đổi cấu trúc địa phương, từ nhóm Lorentz biến thành nhóm Gallile. Có lẽ đây là chỗ mà các cấu trúc toán học mới như groupoid, algebrapoid có thể vào vật lý và phát triển mạnh.
Thứ Sáu, 11 tháng 3, 2016
Ngã học Dịch [7] Hệ Từ, Thượng Thiên, Chương 2
Sau Chương 1, có thể mạnh dạn đọc cả Chương 2. Đã nắm được mạch từ Chương 1, không cần phân tích từng tiết
聖 人 設 卦 觀 象，繫 辭 焉 而 明 吉 凶。
剛 柔 相 推 而 生 變 化 。
是 故 , 吉 凶 者，失 得 之 象 也。悔 吝 者，懮 虞 之 象 也。
變 化 者 , 進 退 之 象 也 。 剛 柔 者 ， 晝 夜 之 象 也 。六 爻 之 動，三 極 之 道 也 。
是 故， 君 子 所 居 而 安 者 , 易 之 序 也 。所 樂 而 玩 者，爻 之 辭 也 。
是 故，君 子 居 則 觀 其 象，而 玩 其 辭；動 則 觀 其 變，而 玩 其 占。是 以自 天 祐 之，吉 無 不 利。
Phiên âm Hán Việt
Thánh nhân thiết quái quan tượng, hệ từ yên nhi minh cát hung.
Cương nhu tương thôi nhi sinh biến hóa .
Thị cố, cát hung giả, thất đắc chi tượng dã. Hối lận giả, ưu ngu chi tượng dã.
Biến hóa giả, tiến thối chi tượng dã . Cương nhu giả, trú dạ chi tượng dã . Lục hào chi động, tam cực chi đạo dã .
Thị cố, quân tử sở cư nhi an giả, dịch chi tự dã . Sở lạc nhi ngoạn giả, hào chi từ dã .
Thị cố, quân tử cư tắc quan kỳ tượng, nhi ngoạn kỳ từ; động tắc quan kỳ biến, nhi ngoạn kỳ chiếm. Thị dĩ tự thiên hữu chi, cát vô bất lợi.
Dịch văn
Thánh nhân vạch quẻ, xem tượng, ghép lời mới tỏ được lành dữ.
Cương nhu thúc đẩy nhau sinh biến hóa.
Cho nên, lành dữ thể hiện sự được mất. Hối hận thể hiện sự lo âu.
Biến hóa thể hiện tiến thoái. Cương nhu thể hiện ngày đêm. Sáu hào vận động, chính là đạo của ba ngôi.
Cho nên, người quân tử khi ở nhà thì yên, Dịch tự sắp đặt. Lòng vui mà nghiền ngẫm, hào sẽ thành lời.
Cho nên, người quân tử ở nhà thì xem tượng, nghiền ngẫm lời, động thì xem biến hóa, mà nghiền ngẫm lời đoán, tự khắc có trời phù hộ điều lành không bị bất lợi.
Lời bình của Lệnh Lỗi Dương
Chương này nói về xuất xứ của Dịch như một lẽ tự nhiên. Theo truyền thuyết Phục Hy vạch ra quẻ đã biết hết huyền bí của lẽ Dịch, không cần nói thành lời. Đến các thánh như Văn Vương, Chu Công, Khổng Tử, nói thành lời để truyền lại cho đời, cho đại chúng dễ hiểu.
Lệnh mỗ lấy làm ngờ cái huyền thoại thánh nhân vạch quẻ đã bao hàm hết lẽ Dịch. đời sau chỉ viết lời để truyền ý lại cho đời. Người nguyên thủy, xã hội mông muội, thế giới quan hạn chế, kinh nghiệm mỏng manh, chưa có tư duy trừu tượng. Có lẽ quẻ Dịch ban đầu chỉ là các ký hiệu ghi lại các ý tưởng thô sơ về logic, khi chưa có văn tự và con số.
Trước hết là Âm-Dương, được quan sát ở nhiều hiện tượng khác nhau, vạch thành hai quẻ, sau đó thì xem tượng, xem biết hóa, xem nhiều lần, quy nạp thì mới ghép được lời (một thứ tổng kết).
Hai câu cuối nói tư duy Dịch hình thành thế nào. Người học Dịch ở nhà yên tĩnh, xem các hiện tượng, ngẫm nghĩ cho kỹ, tự nhiên mọi sự sẽ hình thành sắp xếp theo quy luật của Dịch. Ngẫm nghĩ nữa sẽ nói thành lời. Hệ thống này có thể suy luận tạo ra các mệnh đề mới được chứ không đóng. Đó là điều tích cực. Khi thực hành thì xem kỹ biến hóa, nghiền ngẫm các lời đoán, theo đó mà làm thì giống như được trời giúp, không bị bất lợi.
Nhìn chung đến đây có thể thấy, việc sinh ra quẻ, lời đoán và lẽ Dịch cũng là một quá trình vận động tự nhiên, không có gì huyền bí. Bắt đầu là đơn sơ, rồi tự phát triển, ngày càng tinh vi (hy vọng thế. Nhưng rõ ràng là Dịch có hạn chế như đã tổng luận ở Chương 1). Mục tiêu của Dịch cũng thực tiễn và giản đơn, không có tham vọng tư biện hay siêu hình học.
Cho nên, người quân tử khi ở nhà thì yên, Dịch tự sắp đặt. Lòng vui mà nghiền ngẫm, hào sẽ thành lời.
Cho nên, người quân tử ở nhà thì xem tượng, nghiền ngẫm lời, động thì xem biến hóa, mà nghiền ngẫm lời đoán, tự khắc có trời phù hộ điều lành không bị bất lợi.
Lời bình của Lệnh Lỗi Dương
Chương này nói về xuất xứ của Dịch như một lẽ tự nhiên. Theo truyền thuyết Phục Hy vạch ra quẻ đã biết hết huyền bí của lẽ Dịch, không cần nói thành lời. Đến các thánh như Văn Vương, Chu Công, Khổng Tử, nói thành lời để truyền lại cho đời, cho đại chúng dễ hiểu.
Lệnh mỗ lấy làm ngờ cái huyền thoại thánh nhân vạch quẻ đã bao hàm hết lẽ Dịch. đời sau chỉ viết lời để truyền ý lại cho đời. Người nguyên thủy, xã hội mông muội, thế giới quan hạn chế, kinh nghiệm mỏng manh, chưa có tư duy trừu tượng. Có lẽ quẻ Dịch ban đầu chỉ là các ký hiệu ghi lại các ý tưởng thô sơ về logic, khi chưa có văn tự và con số.
Trước hết là Âm-Dương, được quan sát ở nhiều hiện tượng khác nhau, vạch thành hai quẻ, sau đó thì xem tượng, xem biết hóa, xem nhiều lần, quy nạp thì mới ghép được lời (một thứ tổng kết).
Hai câu cuối nói tư duy Dịch hình thành thế nào. Người học Dịch ở nhà yên tĩnh, xem các hiện tượng, ngẫm nghĩ cho kỹ, tự nhiên mọi sự sẽ hình thành sắp xếp theo quy luật của Dịch. Ngẫm nghĩ nữa sẽ nói thành lời. Hệ thống này có thể suy luận tạo ra các mệnh đề mới được chứ không đóng. Đó là điều tích cực. Khi thực hành thì xem kỹ biến hóa, nghiền ngẫm các lời đoán, theo đó mà làm thì giống như được trời giúp, không bị bất lợi.
Nhìn chung đến đây có thể thấy, việc sinh ra quẻ, lời đoán và lẽ Dịch cũng là một quá trình vận động tự nhiên, không có gì huyền bí. Bắt đầu là đơn sơ, rồi tự phát triển, ngày càng tinh vi (hy vọng thế. Nhưng rõ ràng là Dịch có hạn chế như đã tổng luận ở Chương 1). Mục tiêu của Dịch cũng thực tiễn và giản đơn, không có tham vọng tư biện hay siêu hình học.
Luận Tam Quốc: Đệ tử như chó lợn
Tào Tháo đem quân đánh Giang Đông, nhìn thấy Tôn Sách tấm tắc khen "Sinh con thì hãy sinh con như Tôn Văn Đài (trỏ Tôn Kiên) chớ sinh con như Lưu Cảnh Thăng (trỏ Lưu Biểu). Cha thì như hổ như báo mà sinh ra toàn chó lợn cả.
Ngày nay, nhìn thấy con cháu một danh gia tư cách không ra gì, cha ông cũng được ví với Lưu Cảnh Thăng là do câu nói đó. Nếu ai bảo cha ông bạn là Lưu Biểu, họ có thể đang khen. Nhưng nếu họ nói là Lưu Cảnh Thăng có thể bạn đang làm ô danh người đi trước.
Ngày nay, nhìn thấy con cháu một danh gia tư cách không ra gì, cha ông cũng được ví với Lưu Cảnh Thăng là do câu nói đó. Nếu ai bảo cha ông bạn là Lưu Biểu, họ có thể đang khen. Nhưng nếu họ nói là Lưu Cảnh Thăng có thể bạn đang làm ô danh người đi trước.
Nước Việt cổ có phải là Việt Thường
Gần đây có một phong trào tìm hiểu về gốc tích của nước Việt thời tiền sử. Cũng là một việc đáng khen và đáng cổ vũ. Tuy nhiên, cái đáng nói là một phong cách nghiên cứu tùy tiện, theo mong muốn và cảm hứng nhiều hơn. Thiết nghĩ việc tìm về cội cần có một thái độ nghiêm cẩn hơn chứ không thể tùy tiện cẩu thả như thế được. Đã đành khoa học là phải cởi mở, mọi việc trước khi kết luận đều bình đẳng. Nhưng "các công trình khoa học" như thế lại lan truyền trên khắp các phương tiện thông tin đại chúng, dùng những khẳng định chắc như đinh đóng cột, đao to búa lớn, tạo nên những định kiến cho đại chúng, trong tương lai sẽ là những ảo giác xã hội có hại.
Do đó, có lẽ phải bàn kỹ một lần. Thứ nhất, việc nghiên cứu dòng di cư của các nhóm người cổ dựa trên các nghiên cứu về gien, cho thấy có sự di chuyển của các nhóm người từ phía nam lên phía Bắc không có nghĩa là dân Trung Quốc phía Nam sông Dương tử đều là người Việt cổ. Thực ra, khi đó chưa có khái niệm người Việt. Nhóm người di cư từ phía Tây qua (Giả thiết là đã qua vùng Lưỡng Hà, Ấn Độ cũng chỉ là giả thuyết thôi, chứ chưa phải là chân lý khoa học), đã mắc lại vùng Himalaya rất nhiều thiên niên kỳ trước khi tràn xuống Miến Điện, Vân Nam. Từ đó có các nhánh di cư lên phía bắc và có nhóm tràn xuống Đông Nam Á. Phải xác định rõ, việc nghiên cứu này cũng có những hạn chế về quy mô thống kê và kết luận cũng không thể như đinh đóng cột. Việc kiến giải các kết quả này cũng cần phải có một nghiên cứu kỹ lưỡng về cơ sở của phương pháp ADN để thấy được ý nghĩa cũng như phạm vi của nó để khỏi suy luận quá xa và tùy tiện như một số tác giả đã làm.
Điểm thứ hai, khái niệm người Việt cổ cũng cần bàn. Nhiều người Việt Nam đọc sách và cho rằng Việt là chỉ Việt Nam. Điều đó không đúng. Người Thái, người Miêu, đều là Việt. Gần đây có một số tác giả phương Tây đã giải mã Việt nữ ca trong sách Thiết uyển, cho thấy đó là tiếng Thái. Các nhà "nghiên cứu" tay ngang Việt Nam rất ngại nói tới chuyện này. Điều đáng nói hơn, chúng ta cần làm rõ các khái niệm khi dùng. Tránh việc dùng các khái niệm mờ để rút ra các kết luận sau đó lại gán cho chúng các khái niệm tường minh. Thực ra đây là một phép ngụy biện giả khoa học sơ đẳng. Trước tiên chúng ta phải nói rõ với nhau thế nào là người Việt cổ và mối liên quan của họ với người Việt Nam hiện đại, với Hùng Vương hoặc với các tộc người sống tại đồng bằng sông Hồng vào thời Đường trở về sau.
Điểm thứ ba cũng là điểm quái lạ nhất là cách đọc sách tùy tiện. Căn cứ vào sách của Trung Quốc, sau đó lại dùng để vặn lại sách Trung Quốc hoàn toàn không phân tích mà dựa trên một số kết luận theo mong muốn có sẵn. Ví dụ điển hình là bài gần đây [1], nói chung chung mơ hồ "cổ sử Trung Quốc" nói có nước Việt Thường đến dâng rùa cho vua Nghiêu. Thực ra chằng có sử nào của Trung Quốc ghi điều đó mà chính bộ sử của Việt Nam là ĐVSKTT mới đặt ra giả thuyết Việt Thường là nước ta. Việc dâng lịch rùa được ghi trong một sách cổ nhất là Thượng Truyện được Phục Thắng soạn vào đầu đời Hán, có nghĩa là khoảng 3000 năm sau sự kiện nước Việt Thường dâng rùa cho vua Nghiêu. Sau Thượng Truyện phải đến đời Tống, cách đây chưa tới 1000 năm mới có sách Thông Chí của Trịnh Tiều ghi lại việc này. Nếu người viết không "dấu nhẹm" các chi tiết như thế để cho người đọc quyết định xem "cứ liệu lịch sử" đó khả tín như thế nào thì có lẽ không có gì đáng nói. Sau đó có một số sách soạn vào khoảng thế kỷ 10 hoặc muộn hơn võ đoán không có căn cứ về Việt Thường là Lâm Ấp hoặc vùng Hà Tĩnh ngày nay. Đến khi soạn ĐVSKTT, các sử gia Việt Nam tùy tiện đặt Việt Thường là tên một bộ ở vùng Cửu Chân, với cứ liệu là các sách Trung Quốc nói trên, chứ hoàn toàn không có một nguồn độc lập. Một điểm có cơ sở thực tiễn là thời Hán có đặt địa danh Việt Thường tại vùng Cửu Chân nhưng gần như chắc chắn không phải theo tên một quốc gia cổ đã tồn tại từ trước ở đó.
Đặc biệt các học giả Việt nam từ Đào Duy Anh và một số nhà nghiên cứu thế hệ sau cũng đã khẳng định Việt Thường không phải là địa danh trên lãnh thổ Việt Nam. Điều đó có thể đúng do đồng bằng sông Hồng lúc đó mới hình thành, không thể có một quốc gia với mật độ dân cư đáng kể. Một số người khẳng định Việt Thường ở Trung Quốc đại thể dựa trên lý luận là với khoảng cách như vậy mới có thể giao thương với Trung Quốc cổ [2].
Các nghiên cứu mới nhất của các tác giả phương Tây, ngoài Trung Quốc cũng như của Trung Quốc cũng cho thấy Việt Thường là một từ phiếm chỉ một quốc gia ở phía Nam. Như vậy, các nước Việt Thường dâng chim trĩ trắng vào thời Chu và dâng rùa vào thời Nghiêu có thể không phải là một nước. Các văn tự về sau chỉ Việt Thường được định hình là chỉ một quốc gia có địa vực từ bắc Miến Điện tới đông bắc Ấn Độ là Assam. Các sách Hậu Hán Thư-thiên Tây Vực ký và Tân Đường Thư- thiên Địa Lý Chí, cũng là các sách cổ Trung Quốc thậm chí xác định rõ Việt Thường nằm vào khoảng Bangladesh, Miến Điện cho đến Thượng Lào ngày nay.
[2] http://www.chungta.com/nd/tu-lieu-tra-cuu/viet-thuong-thi-o-dau.html
Đăng ký:
Bài đăng (Atom)