Truyền thuyết về chú chó Bàn Hồ

(Trích dịch từ Hậu Hán Thư của Phạm Việp, Tư Mã Bưu, Lưu Tống) 
Người dịch: Lệnh Lỗi Dương

Nguyên văn
卷八十六 · 南蛮西南夷列传第七十 
Phiên âm:   Quyển bát thập lục · nam man tây nam di liệt truyện đệ thất thập
Dịch:   Quyển tám mươi sáu: Liệt truyện thứ bảy mươi Nam Man Tây Nam Di
Lời bình của Lệnh Lỗi Dương:
      Nam Man là chỉ các tộc Việt ở phương Nam, Tây Nam Di là chỉ các tộc ở Vân Nam
Nguyên văn
    昔高辛氏有犬戎之寇, 帝患其侵暴, 而征伐不克. 乃访募天下, 有能得犬戎之将吴将军头者, 购黄金千镒, 邑万家, 又妻以少女. 时帝有畜狗, 其毛五采, 名曰槃瓠. 
Phiên âm
Tích cao tân thị hữu khuyển nhung chi khấu, đế hoạn kỳ xâm bạo, nhi chinh phạt bất khắc. Nãi phỏng mộ thiên hạ, hữu năng đắc khuyển nhung chi tương ngô tương quân đầu giả, cấu hoàng kim thiên dật, ấp vạn gia, hựu thê dĩ thiểu nữ. Thời đế hữu súc cẩu, kỳ mao ngũ thái, danh viết bàn hồ.
Dịch:
  Ngày trước thời họ Cao Tâm có giặc Khuyển Nhung, trong lúc Đế bị bệnh bèn xâm phạm, mà chinh phạt vẫn không khắc chế được. Bèn chiêu mô hỏi khắp thiên hạ, người có thể lấy được đầu tướng Khuyển Nhung là Ngô tướng quân, sẽ ban cho ngàn dật vàng ròng, phong ấp vạn nhà, gả con gái cho. Vừa lúc đó Đế có con chó, lông năm sắc, tên gọi Bàn Hồ. 
Lời bình của Lệnh Lỗi Dương:
    Bàn Hồ là con chó nuôi trong nhà của Đế Cao Tân.
Nguyên văn
下令之后, 槃瓠遂衔人头造阙下, 群臣怪而诊之, 乃吴将军首也. 帝大喜, 而计槃瓠不可妻之以女, 又无封爵之道, 议欲有报而未知所宜. 女闻之, 以为帝皇下令, 不可违信, 因请行. 帝不得已, 乃以女配槃瓠. 槃瓠得女, 负而走入南山, 止石室中. 所处险绝, 人迹不至. 于是女解去衣裳, 为仆鉴之结, 着独力之衣. 帝悲思之, 遣使寻求, 辄遇风雨震晦, 使者不得进. 
 Phiên âm
Hạ lệnh chi hậu, bàn hồ toại hàm nhân đầu tạo khuyết hạ, quần thần quái nhi chẩn chi, nãi ngô tương quân thủ dã. Đế đại hỉ, nhi kế bàn hồ bất khả thê chi dĩ nữ, hựu vô phong tước chi đạo, nghị dục hữu báo nhi vị tri sở nghi. Nữ văn chi, dĩ vi đế hoàng hạ lệnh, bất khả vi tín, nhân thỉnh hành. Đế bất đắc dĩ, nãi dĩ nữ phối bàn hồ. Bàn hồ đắc nữ, phụ nhi tẩu nhập nam sơn, chỉ thạch thất trung. Sở xử hiểm tuyệt, nhân tích bất chí. Vu thị nữ giải khứ y thường, vi bộc giám chi kết, trứ độc lực chi y. Đế bi tư chi, khiển sứ tầm cầu, triếp ngộ phong vũ chấn hối, sứ giả bất đắc tiến.
 Dịch
Sau khi lệnh ban xuống, Bàn Hồ đã tha được đầu người đến dưới cửa khuyết, quần thần kinh ngạc xem kỹ, thì chính là đầu của Ngô tướng quân. Đế rất mừng, nhưng suy tính Bàn Hồ không thể gả con gái, cũng không có cách nào phong tước, luận bàn muốn có đền đáp nhưng chưa có cách phù hợp. Cô gái nghe được, cho rằng làm vua đã ban lệnh xuống, không thể bội tín, vì thế xin được thi hành. Đế bất đắc dĩ phải đem con gái gả cho Bàn Hồ. Bàn Hồ được cô gái, cõng lên mà chạy vào Nam Sơn,  
vào trong hang đá. Nơi đó hiểm trở, dấu chân người không tới. Thế rồi cô gái trút bỏ xiêm áo, phục xuống kết làm vợ chồng, chỉ mặc một cái áo đơn. Đế buồn nhớ, sai sứ đi tìm, thường gặp mưa gió mù sấm mịt mù ầm ầm, sứ giả không thể đi tiếp được.
Nguyên văn
经三年, 生子一十二人, 六男六女. 槃瓠死后, 因自相夫妻. 织绩木皮, 染以草实, 好五色衣服. 制裁皆有尾形. 其母后归, 以状白帝, 于是使迎致诸子. 衣裳班兰, 语言侏离, 好入山壑, 不乐平旷. 帝顺其意, 赐以名山广泽. 其后滋蔓, 号曰蛮夷. 外痴内黠, 安土重旧. 以先父有功, 母帝之女, 田作贾贩, 无关梁符传, 租税之赋. 有邑君长, 皆赐印绶, 冠用獭皮. 名渠帅曰精夫, 相呼为姎徒. 今长沙武陵蛮是也.
Phiên âm
Kinh tam niên, sinh tử nhất thập nhị nhân, lục nam lục nữ. Bàn hồ tử hậu, nhân tự tương phu thê. Chức tích mộc bì, nhiễm dĩ thảo thực, hảo ngũ sắc y phục. Chế tài giai hữu vĩ hình. Kỳ mẫu hậu quy, dĩ trạng bạch đế, vu thị sứ nghênh trí chư tử. Y thường ban lan, ngữ ngôn chu ly, hảo nhập sơn hác, bất nhạc bình khoáng. Đế thuận kỳ ý, tứ dĩ danh sơn quảng trạch. Kỳ hậu tư mạn, hiệu viết man di. Ngoại si nội hiệt, an thổ trọng cựu. Dĩ tiên phụ hữu công, mẫu đế chi nữ, điền tác cổ phiến, vô quan lương phù truyện, tô thuế chi phú. Hữu ấp quân trường, giai tứ ấn thụ, quan dụng thát bì. Danh cừ soái viết tinh phu, tương hô vi áng đồ. Kim trường sa vũ lăng man thị dã.Dịch
Qua ba năm, sinh được mười hai người con, sáu nam sáu nữ. Sau khi Bàn Hồ chể, bèn theo đó tự lấy nhau thành vợ chồng. Xe dệt vỏ cây, dùng hạt cỏ để nhuộm, thành quần áo năm sắc đẹp. Quy định đều có hình cái đuôi. Về sau người mẹ của họ trở về, kể rõ ngọn ngành cho Đế, bèn sai người đi nghênh đón các con.  Áo quần loang lổ, nói năng ngộ nghĩnh, thích chui vào khe núi, không ưa bằng phẳng rộng rãi. Đế bằng lòng, ban tặng cho núi đẹp đầm rộng. Con cháu của họ ngày càng sinh sôi, gọi là man di. Bên ngoài làm vẻ ngây ngô, bên trong thì tinh ranh, ưa quê mùa cũ kỹ. Vì đời cha có công, mẹ là con vua, ruộng dùng để buôn bán, không truyền ấn phù ra ngoài, trưng thu tô thuế. Có người quân trưởng ở ấp, được ban ấn thụ, mũ dùng da rái cá. Tên người chủ soái gọi là tinh phu, gọi lẫn nhau là  áng đồ. Ngày nay là  họ người man ở Trường Sa, Vũ Lăng.